MIEJSCOWOŚCI, KTÓRE WARTO ODWIEDZIĆ W ZABORSKIM PARKU KRAJOBRAZOWYM
BABILON - miejscowość położona przy jeziorach Duże i Małe Łowne ( lub Babilońskie). Na początku XIX w. istniała tutaj karczma, w czasie II wojny światowej mieściła się tutaj strażnica graniczna a później osada leśna.
BACHORZE - miejscowość położona nad jeziorem Charzykowskim, nazwa wywodzi się od bachorza ( moczary, bagna); po raz pierwszy pojawiła się w 1772 r. jako Bachors; w centrum wsi w 1977 r. postawiono krzyż drewniany z nacięciami na ramionach i wykonaną z blachy figurą Chrystusa, figura została przeniesiona z poprzedniego krzyża, postawionego w 1811 r. przez legionistów polskich udających się z armią napoleońska pod Moskwę
BRUSY - jest to miasto położone na trasie Chojnice-Kościerzyna, po raz pierwszy nazwa pojawiła się w dokumentach w roku 1324, najprawdopodobniej już wcześniej były centralnym grodem ziemi zaborskiej. Po wykupieniu przez Krzyżaków pobliskich Kosobud i przeniesieniu tam na 400 lat siedziby administratora ziemi zaborskiej, Brusy stały sie miejscowością podległą Kosobudom; pomimo tego były nadal największym ośrodkiem handlowym na Zaborach. Na drugą połowę XIX wieku przypada dynamiczny rozwój wsi związany z wybudowaniem drogi Kościerzyna - Chojnice, a później kolei łączącej te miejscowości. Centrum miasta (prawa miejskie od 1988 roku) z secesyjnymi budynkami i dużym murowanym kościołem pochodzi z tego okresu.
BRUSY JAGLIE - 2 km od Brus, warto odwiedzić wystawę plenerową i pracownię artysty ludowego Józefa Chełmowskiego, który rzeźbi, maluje, zbiera starocie, zaskakuje rozległością zainteresowań i własnym filozoficznym spojrzeniem na świat.
CHARZYKOWY - miejscowość położona 7 km od Chojnic. Po raz pierwszy nazwa Charzikowo pojawiła się w 1565 r. Obecnie jest to wieś wczasowa, kolebka polskiego żeglarstwa i ośrodek sportów wodnych, położona na pd. - wsch. brzegu Jeziora Charzykowskiego. Mieszczą się tu kluby żeglarskie, stanice wodne, domy wczasowe, kwatery prywatne, pola namiotowe; w okresie lata jest tu możliwość uprawiania sportów wodnych, a zima sportów bojerowych, łyżwiarstwa.
CHOCIŃSKI MŁYN - położony na trasie Swornegacie - Konarzyny, w miejscowości tej położonej nad Chociną, znajdują się niszczejące resztki zabytkowego tartaku z XIX wieku z wielkim drewnianym kołem młyńskim. W okresie międzywojennym mieściła się tutaj siedziba nadleśnictwa oraz wybudowano tutaj osadę leśną. Dawne nazwy to: Chocina, Chotzen Muchle, Chotzenmuleh, Choczyński Młyn, Stary Most.
CHOJNICE - miasto na pograniczu Równiny Charzykowskiej i Wysoczyzny Krajeńskiej, od 1 stycznia 1999 roku wraz z całym powiatem chojnickim (gminy: Chojnice, Brusy, Czersk, Konarzyny) należy do województwa pomorskiego; nazwa Chojnice pochodzi od nazwy drzewa iglastego "choina" , charakterystycznego dla otaczającej miasto puszczy. Chojnice ze względu na dogodne położenie (ważny węzeł komunikacyjny, kolejowy i autobusowy) stanowią centrum subregionu gospodarczego i kulturalnego. Warto w Chojnicach zwiedzić: kościół parafialny pod wezwaniem ścięcia św. Jana Chrzciciela (obecnie ma godność bazyliki mniejszej), kościół pojezuicki pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, kolegium pojezuickie, budynek auli, konwikt, mury miejskie, Bramę Człuchowską, Basztę Wronia, Basztę Więzienną, Basztę "Kurza Stopa", Basztę "Dom Szewski", spichlerze, ratusz, zespół szpitala, siedzibę starostwa.
CZARTOŁOMIE - miejscowość położona w kierunku południowym od Chojnic, zabytkowy pałac i park podworski.
CZERNICA - wieś leżąca po obu stronach szosy Męcikał - Laska. Była osada młyńska i leśna nad strugą Czerniaki Rów. Nad pobliskimi jeziorami Dybrzk i Kosobudno znajdują się tu ośrodki wypoczynkowe i prywatne domki wczasowe. W 1998 roku powstała kapliczka upamiętniająca uczestnictwo papieża Jana Pawła II w spływach kajakowych rzeką Brdą w 1953 i 1966 r. W miejscowości tej znajduje się murowany czynny młyn z początku XX w., którego lokalizacja została odnotowana już w 1648 r (drewniany poprzednik). Po przeciwnej stronie drogi znajduje się zabudowa drewniana w postaci domu mieszkalnego i budynków gospodarczych z II polowy XIX w. Pomiędzy młynem a leśniczówka ( na wzgórzu) znajdowało się miejsce pochówku - ostatni pochówek odbył się w 1945 r. Obecnie miejsce to jest trudne do odnalezienia. Przy zjeździe z drogi asfaltowej do leśniczówki znajduje się podniszczony i nieczynny piec chlebowy.
DRZEWICZ - mała miejscowość położona pomiędzy jeziorem Łąckim a Dybrzkiem, gdzie znajdują się ośrodki wypoczynkowe oraz pole biwakowe.
FUNKA - nad brzegiem Jeziora Charzykowskiego znajduje się zbudowany w 1936 r. na gruntach darowanych przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego, Harcerski Ośrodek Wodny - w chwili obecnej jest to Harcerskie Centrum Edukacji Ekologicznej, ponadto są tu dwa ośrodki wypoczynkowe.
JARCEWO - znajduje się na północ od Chojnic, pomnikowa aleja dębowa oraz folwark powstały w końcu XIX wieku, kiedy właścicielem Jarcewa była rodzina Kreischów.
KASZUBA - wieś położona 3 km od Leśna. Znajduje się tutaj dworek rodzinny Kossak-Główczewskich, wybudowany w roku 1912 oraz młyn ( z data pierwszej lokalizacji z 1570 r. jako młyn królewski) nad rzeka Zbrzycą; w chwili obecnej dworek jest własnością Administracji Lasów Państwowych. Potomek rodziny Główczewskich - Bronisław na początku XX w. dał się poznać jako propagator idei nowoczesnego rolnictwa, był też członkiem Towarzystwa Kupieckiego w Brusach.
KLOSNOWO - dawna nazwa Klausenau. Założone na początku XIX w. jako osada leśna. Mała wieś oddalona 7 km od Chojnic, znajduje się tutaj zabytkowa, funkcjonująca wyłuszczarnia nasion z 1913 roku ( największa w Polsce) oraz skupisko 181 sosen uznanych za pomniki przyrody. Mieściła się tu również siedziba Nadleśnictwa Klosnowo.
KONARZYNY - położone przy trasie Chojnice-Bytów, nazwa wsi wywodzi się od kaniarów (koniuchów), którzy hodowali tu konie dla książęcej drużyny; pierwsze pisemne o niej wzmianki pojawiają się już w 1275 roku; znajduję się tutaj zabytkowy kościół z 1731 roku z barokowym wyposażeniem, na cmentarzu przykościelnym rośnie 600 letni dąb pomnik przyrody; niedaleko kościoła zachowała się jedna z nielicznych kaszubskich drewnianych chat datowanych na połowę XIX w.
KOPERNICA - dawna nazwa Kupfermuhle. Niewielka osada z leśniczówka. W końcu XVIII w. istniała tutaj osada młyńska z młynem zbożowym i tartakiem wodnym. W lesie w pobliżu leśniczówki znajduje się ogrodzony, ale zdewastowany cmentarz ewangelicki z XIX w. W odległości 1 km na zachód od osady znajduje się cmentarz katolicki, założony na początku XX w, obecnie nieczynny i zachowany w formie szczątkowej.
KRUSZYN - wieś usytuowana na południowym brzegu J. Kruszyńskiego (dawna nazwa Peplińskie) przy drodze z Windorpia do Zapcenia. Niezwykle cenne otoczenie krajobrazowe. W zachodniej części znajduje się zespół zabudowań szkolnych z początku XXw.
LASKA - nazwa dawna Alt Laska. Nieduża wieś położona na uboczu większych skupisk ludzkich. Wokół piękne jeziora oraz dwa rezerwaty przyrody "Jezioro Laska" i "Jezioro Nawionek". Przez wieś przepływa rzeka Zbrzyca, a w pobliżu płyną również dwie inne rzeczki - Kulawa (na wschód od wsi) - projektowany rezerwat przyrody oraz Kłonecznica (po zachodniej stronie). Godne uwagi są dwie zagrody: dawna siedziba nadleśnictwa z budynkami gospodarczymi oraz duży dom mieszkalny, murowany, otynkowany i budynek gospodarczy w północno - wschodniej części wsi.
LEŚNO - (Leszno, Leyste) wieś znajduje się 9 km od Brus. Stara wieś wzmiankowana już w 1354 roku. Położona między dwoma jeziorami. Znajduje się tu najstarszy na Pomorzu Gdańskim kościół drewniany z 1650 roku (obecna zasadnicza bryła kościoła powstała po jego przebudowie w 1710 r.) kryty gontem ufundowany przez królową Marie Ludwikę Gonzage. Wnętrze upiększają dobrze zachowane barokowe ołtarze z XVII i XVIII wieku. Na zewnątrz uroku dodaje spiczasta drewniana dzwonnica, z izbicą, która jest najwyższa w Polsce budowla drewniana (wys. 32 m.). Odkryte przez archeologów z Uniwersytetu Łódzkiego znaleziska z zamierzchłych czasów to kurhany z grobowcem księżniczki gockiej, groby skrzynkowe, kręgi i wieńce kamienne z początku n.e., które uzupełniają walory turystyczne tej wsi. Przeprowadzone szczątkowe prace archeologiczne w samej wsi pozwalają wysunąć przypuszczenie, ze prawdopodobnie istniało grodzisko wczesnośredniowieczne ( XIII w.) w miejscu gdzie dzisiaj stoi dworek rodziny Sikorskich (poczta, przedszkole).
MALE SWORNEGACIE - wieś położona pomiędzy jeziorem Charzykowskim oraz Długim i Karsińskim, gdzie oprócz ośrodka wypoczynkowego, prywatnych domków letniskowych znajduje się zagroda rolnika zbudowana w stylu kaszubskim.
MĘCIKAŁ - dawna nazwa Menczykał, Mendczikał, Męcikały. Wieś na trasie Chojnice-Kościerzyna, powstał w miejscu średniowiecznej karczmy, położonej przy brodzie nad brzegami rzeki Brdy. Na terenie wsi odkryto ślady osadnictwa z epoki kamienia.
PRZYMUSZEWO - dawna nazwa Zwangshof. Wieś położona na trasie Leśno-Sominy, dwór wiejski (obecnie siedziba Nadleśnictwa Przymuszewo), budynek szkoły z pocz. XX w. i pomnikowe dęby. W roku 1904 urodziła się w Przymuszewie Anna Lajming - autorka opowiadań i wspomnień zarówno piszącą w języku polskim, jak i kaszubskim (zm. 2003r.).
ROLBIK - wieś wtopiona w krajobraz leśny - Pustkowie Rulbieckie taki zapis istnieje w dokumentach przyznania Janowi Rulbieckiemu tych terenów przez Krzyżaków w 1635 r. Potwierdził to król Władysław IV w 1664 r. Urodził się tutaj w roku 1929 znany publicysta i poeta Stanisław Pestka, pseudonim Jan Zbrzyca - od nazwy rzeki Zbrzyca przepływającej w pobliżu.
SKOSZEWO - wieś na terenie pagórkowatym, na północno - zachodnim brzegu jeziora Somińskiego. W latach 20 XX w. biegła tędy granica polsko - niemiecka. Obejrzeć można kilka starych domów i ciekawy budynek leśniczówki.
SWORNEGACIE - po raz pierwszy w dokumentach pisanych nazwa Swornegacie pojawiła się w 1272 roku; jest to stara wieś kaszubska położona pomiędzy dwoma jeziorami Karsińskim i Witoczno, które łączy odcinek rzeki Brdy, już w XIII wieku istniał tu klasztor Augustianów; obecnie wieś ma charakter miejscowości turystyczno - wypoczynkowej, znajdują się tu ośrodki wczasowe, kwatery prywatne, kwatery agroturystyczne ponadto nad jeziorem Witoczno istnieje stanica wodna PTTK, z obiektów zabytkowych należy wymienić kościół neobarokowy św. Barbary z 1913 roku.
WIDNO - niewielka miejscowość, w której można zobaczyć starosłowiański piec chlebowy, przy którym na przełomie lipca i sierpnia odbywa się festyn i wtedy można spróbować chleba i bułeczek wypiekanych zgodnie z lokalną tradycją. W okolicach Widna można spotkać źródliska, w których temperatura wody nawet zima nie spada poniżej 7 stopni C.W Widnie jest kilka pomników przyrody: drobnolistne lipy, jałowce pospolite, buki zwyczajne, sosna zwyczajna.Przy tutejszych drogach znajdziemy też brzozy brodawkowate porośnięte brodaczką.
WIELKIE CHEŁMY - w latach 1852-53 rodzina Sikorskich zbudowała dworek w stylu neogotyckim, który na początku XX został rozbudowany, a następnie w roku 1945 rozparcelowany. Dzisiaj w dworku mieści się szkoła podstawowa, której w roku 1999 nadano imię Stanisław Sikorskiego, pierwszego starosty powiatu chojnickiego II Rzeczypospolitej. Wokół dworku rozciąga się park z licznymi pomnikami przyrody, założony w XVIII w., rosną tam lipy, wiązy, klony, dęby, jesiony.
WYSOKA ZABORSKA - jest to wieś stanowiąca prawdziwe muzeum wraz z licznymi drewnianymi chatami. Na terenie zagród rosną piękne, duże drzewa a opodal wsi, na polu w kierunku Trzebunia rośnie niespotykanych rozmiarów jałowiec.